Cung thường làu bậc ngũ âm
Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một chương.
Nàng Chiêu Quân, húy danh là Vương Tường, còn gọi là Minh Phi, là một cung phi của vua Hán Nguyên Đế. Có quá nhiều cung nữ được tuyển, đến nỗi vua không sao thấy mặt hết. Có nhiều hồng nhan , từ khi tuyển vào cung cho đến lúc vua băng hà, chưa một lần được diện kiến long nhan. Để tiết kiệm thời gian vàng ngọc, vua truyền nội thần Mao Diên Thọ cho họa sĩ vẽ chân dung từng cung phi trưng bày tại nội điện, để cho vua chọn mỗi ngày.
Các cung phi muốn hình của mình đẹp mới mong được ơn mưa móc, phải đút lót cho các hoạ sĩ trổ tài phượng múa rồng bay. Nàng Chiêu Quân, nhan sắc hoa nhường nguyệt thẹn, lại có tài đàn ca giỏi, thi phú hay; nàng không thèm mua chuộc nên các họa sĩ gieo họa, đã không vẽ hình nàng. Vua nào hay biết đến nàng.
Ngày tháng Chiêu Quân chìm sâu trong cung cấm. Một hôm tiếng đàn lâm ly tỉ tê của nàng đến tai Lâm Hoàng Hậu; bà cho vời Chiêu Quân đến mới hay Hán Đế đã bỏ rơi một quốc sắc thiên hương. Hoàng hậu tâu lại với vua. Vua nổi giận, a thì ra bọn thợ vẽ quả là khi quân. Đám họa sĩ bị đem ra chém đầu; Mao Diên Thọ bị khiển trách nặng.
Tìm gặp Chiêu Quân, nhà vua giật mình, ôi đúng là một tiên nga, mắt sáng sao, mày xanh lá liễu, da tuyết mịn màng. Mấy ngàn cung nữ đã tuyển chọn nay lùi sau mộ t khoảng cách quá xa đối với nhan sắc, tài nghệ Chiêu Quân. Hán Đế phong cho Chiêu Quân làm Tây Phi; từ đó ngày đêm vua say đắm ở tây phòng.
Bấy giờ, Hung Nô là nước lân bang nhưng thường xuyên cứ đem quân quấy nhiễu biên cương. Thời đại Tần Thủy Hoàng đã cho xây vạn lý trường thành để ngăn giữ rợ Hung Nô, nhưng nay chúng vẫn vượt qua cướp' bóc. Biên ải Nhạn Môn Quan nhiều phen cấp báo về triều xin cứu viện.
Nội thần Mao Diên Thọ từ ngay bị vua quở trách, đâm ra oán hận Chiêu Quân. Y đánh cắp chân dung Chiêu Quân, lén đem nạp cho vua Hung Nô là Thiền Vụ Chỉ mới nhìn chân dung mà rúng động cả lòng, Thiền Vu liền cất quân sang đánh, buộc vua Hán phải gả nàng Chiêu Quân thì mới bãi binh. Giao tranh xảy ra ác liệt Hán Đế thất trận đành phải, hoặc nước mất nhà tan dưới sức xâm lược vũ bão Hung Nô hoặc phải đem nàng Tây Phi yêu dấu của mình cống Hồ. Phải có cuộc chia tay, quá não nùng. Chiê Quân gạt lệ:
- Một chút huy hoàng được quân vương sủng ái, còn hơn suốt đời bị lãng quên trong cung cấm. Thôi cũng đành, thần thiếp hy sinh vì việc nước. Nay xin vĩnh biệt bệ hạ để rồi sẽ chết trên đất rợ Hồ, thay cho cái chết muôn vạn quân binh ngoài biên ảị Tình duyên kiếp này vắn số, xin hẹn quân vương kiếp saụ Thần thiếp còn song thân, hiện chưa đền đáp được hiếu đạo nay xin gởi lại song đường, mong bệ hạ chu toàn sớm hôm.
Hán Đế đã bật khóc:
- Ái khanh đã nén tình riêng để cứu lấy muôn dân; lòng trẫm xót xa dường nào, nhưng cũng đành. Ta sẽ thay nàng chu toàn hiếu đạo với song đường.
Sau chén rượu ly bôi, Hán Đế cho gọi Lưu Văn Long - một quan văn trẻ, có tài vào cung, căn dặn:
- Nay việc đi Phiên quốc sẽ gặp nhiều gian khổ. Trẫm cho ngươì theo phò tá Tây cung. Nhà ngươi sẽ được cải thành họ Vương để làm người em của Tây hậụ Vương Long tuân lệnh, phò tá nàng Vương Tường Chiêu Quân lên đường.
Sách Hán Thư cũng đầm đìa nước mắt theo buổi biệt ly sầu thảm này.
Sau gần cả tháng trời vất vả đường trường mới đến được ải Nhạn Môn Quan, cửa khẩu Hán - Phiên. Đêm đó, nơi quan ải, Chiêu Quân đánh đàn tì bà ca khúc tạ từ dưới ánh trăng:
Ai ơi xin chứ sai lời
Sai lời thề nguyện
Duyên nợ ba sinh
Giấc mộng năm canh
Trách hẳn trời xanh
Sao khéo vô tình
Bâng khuâng nhớ thuở tơ đào
Ra vào dưới gối
Duyên cớ vì đâu dần đến cách xa
Ôi, đau đớn lòng ta
Tự cổ hồng nhan bạc mệnh
Mong sao sông núi an hòa.
Trong cơn sầu muộn sâu thẳm, nàng chỉ biết gởi gấm tâm sự trong tiếng đàn tì bà của mình; vì vậy tì bà của Chiêu Quân còn gọi là hồ cầm.