Ai đã một lần đến thành phố Cần Thơ (Tây Đô) chắc không thể bỏ qua cơ hội ghé thăm chùa Nam Nhã, còn gọi là chùa Minh Sư hay Đức tế Phật đường, nằm cách trung tâm thành phố 5 km về phía bắc. Ngôi chùa này nổi tiếng không chỉ về vẻ đẹp kiến trúc, mà còn bởi lịch sử hình thành và phát triển của nó gắn liền với phong trào cách mạng của nhân dân và tinh thần bất khuất của một số sĩ phu, văn thân yêu nước trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp.
Chùa Nam Nhã thuộc ấp Bình Nhật, xã Long Tuyền (nay thuộc phường An Thới thành phố Cần Thơ), phía trước chùa là dòng sông Bình Thủy in hình những bóng cây đại thụ, đối diện là đình Long Tuyền uy nghi đồ sộ. Phía đông là cồn Sơn ví như trái châu của suối Rồng (Long Tuyền) và cồn Bình Thủy ví như lưỡi rồng, nằm giữa dòng sông Hậu cuồn cuộn chảy theo những lớp sóng bạc đầu.
Chùa được xây cất trên một khoảnh đất hàng chục mẫu, cổng chùa xây bằng gạch cổ, lợp ngói ta, vững chãi bề thế. Sân chùa được bao quanh bởi một khu vườn lớn trải dài ra tận bờ sông Bình Thủy; giữa vườn là hòn non bộ cao trên 2m được đặt trong một bồn nước trong xanh xây bằng gạch tầu đỏ sậm, trong vườn trồng nhiều cây tùng, cây trắc và các cây cổ thụ khác. Đan xen dưới những gốc cây này là những cây kiểng quý giá, tuổi ngót 100 năm được cắt uốn rất công phu.
Chính diện là một ngôi nhà lớn 5 gian, xây theo lối vòng cung, mỗi gian được 4 cột xi-măng chống đỡ với 3 vòm bán nguyệt. Các họa tiết hoa văn trang trí ở đây đều được tô đắp rất công phu tỉ mỉ làm tăng vẻ mỹ lệ của gian chính diện. Sau chính điện là một hành lang dài có hai căn phòng tiếp khách quý. Bên phải và bên trái chùa là 2 dãy nhà lợp ngói gọi là Đông Lan đường (còn gọi là Cần đạo đường) dùng cho nam giới và Tây Lan đường (còn gọi là Khôn đạo đường) dùng cho nữ giới ăn thông với nhà bếp. Sau chùa là cả một vườn cây ăn trái , xanh tốt quanh năm, mùa nào quả ấy, tiêu biểu cho cả vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Lịch sử chùa Nam Nhã có nhiều nét độc đáo. Nguyên từ năm 1895 do chịu ảnh hưởng hệ tư tưởng của các vị lão sư Đinh Hảo Khiêm, Ngô Cẩn Tiền ở chùa Quảng Nam (Đa Kao, Sài Gòn) xuống Bình Thủy truyền đạo Minh Sư thờ Tam Giáo (Nho, Phật, Lão), lão thái Nguyễn Giác Duyên bèn dẹp tiệm thuốc bắc ở chợ Bình Thủy về ấp Bình Nhật và lập nên ngôi chùa Nam Nhã. Đầu tiên, ngôi chùa chỉ có 3 gian, cột gỗ, cổng và mái lợp ngói rất đơn sơ gồm chính điện là gian giữa, hai gian bên là Đông Lan đường và Tây Lan đường. Đến năm Đinh Tỵ (1917), Nguyễn Giác Duyên và em là Nguyễn Giác Cung, cùng ban chủ sự chùa gồm Dương Văn Đạt (thầy Ba Chệt), Mai Thị Đồ, Bùi Hữu Sanh (con trai thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa) cùng chung lo xây lại chùa lần thứ hai có nhà Tam Bảo. Đến năm 1923, chùa lại được tu bổ, hoàn thiện thêm một lần nữa và có quy mô to lớn như ngày nay.
Nam Nhã chính là tên hiệu thuốc bắc của lão thái Nguyễn Giác Duyên, chùa còn có tên là Minh Sư. Từ ngày đầu thành lập, tại chùa đã có nhiều hoạt động yêu nước và tiến bộ.
[ ... ]
Chùa Nam Nhã còn nổi tiếng vì đây là trụ sở chính của phong trào Đông du (1907-1940) do cụ Phan Bội Châu khởi xướng. Ngôi chùa là nơi thường lui tới của các sĩ phu yêu nước như Phan Bội Châu, Cường Để, Nguyễn Hào Vĩnh... Trong thời kỳ Đông du, chùa đã tự tổ chức ra nhiều cơ sở kinh tài, lấy tiền nuôi học sinh du học, chống lại chính sách ngu dân của thực dân Pháp. Tại đây, nhiều cuộc bình thơ, họa thơ đã được tổ chức và xuất hiện nhiều áng văn thơ yêu nước, có nội dung đòi độc lập dân tộc, dân chủ, dân quyền. Văn phẩm Đạo Nam kinh do chùa Nam Nhã phổ biến, thời kỳ này bị Pháp liệt vào loại sách cấm, đã đề cao vai trò học vấn, chống ngu muội, chống mê tín, đề cao tiến bộ khoa học kỹ thuật của văn minh loài người. Có những bài diễn ca như:
"Văn minh ta phải học khôn,
Theo người Anh, Pháp, theo gương Hoa Kỳ.
Trăm nghề học, học chi cũng được,
Học thiên văn rồi học địa dư,
Học toán pháp, học binh thư,
Canh nông học sách, lập thư viện đường".
Chùa chủ trương ăn chay, nhưng không cạo đầu, không mặc nâu sồng, ai mặc quần áo gì cũng được miễn là trang nghiêm và kín đáo. Chùa chỉ có một cái chuông để thỉnh báo cho thiện nam tín nữ trước khi lễ. Chùa tập trung vào tu dưỡng tâm tính con người, lấy sản xuất, tự lực tự cường để tồn tại và phát triển. Ngày nay, chùa Nam Nhã vẫn duy trì được lối sống giản dị đó, du khách đến chùa bất kỳ lúc nào cũng thấy một không khí lao động tấp nập trong sự yên tĩnh đặc biệt.
Chùa Nga My thuộc phường Hoàng Văn Thụ quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Tương truyền chùa Nga My thời xưa được xây dựng to lớn. Căn cứ vào bia đá còn lưu giữ tại chùa thì chùa được trùng tu lớn vào năm Hồng Đức 28 (1479), gồm có tiền đường, nhà thiêu hương và thượng điện. Chùa đã qua tu sửa nhiều lần và bị phá hủy (trong chiến tranh). Hiện nay chùa đã được xây dựng nhỏ hơn trước. Chùa có gác chuông 8 mái, khá đẹp, có phong cách kiến trúc thời Nguyễn.
Hệ thống tượng Phật khá đầy đủ được tạo tác thế kỷ 19 (Hậu Lê và đầu Nguyễn), có pho tượng A Di Đà với phong cách nghệ thuật thế kỷ 17-18, pho tượng Tam Thế thuộc thế kỷ 19. Các tượng và đồ thờ đều có giá trị.
Chùa Nga My (và đình Hoàng Mai) đã được Bộ Văn hóa và thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật ngày 5/2/1994
Nguồn : www.suutap.com
Chỉnh sửa lần cuối bởi LSB-Sun: 13-05-2009 lúc 22:32.
Chùa Nhổn (nằm ngay chợ Nhổn) thuộc xã Xuân Phương, huyện Từ Liêm, Hà Nội.
Chùa Nhổn có tên chữ là Càn Phúc tự. Kiến trúc của chùa bao gồm tiền đường, thượng điện, nhà tổ, nhà hậu. Tiền đường gồm có 5 gian, thượng điện 3 gian nối mới gian giữa của tiền đường. Bộ vì mái kiểu "thượng chồng giường hạ kẻ bẩy". Các kết cấu gỗ chủ yếu bào trơn đóng bén hoặc chạm khắc hoa lá đơn giản. Hệ thống tượng pháp của chùa khá phong phú và độc đáo. Đáng chú ý trong số tượng chùa là bộ Di Đà Tam Tôn và Hoa Nghiêm Tam Thánh. Các pho tượng được tạc trong tư thế ngồi bán kiết già trên tòa sen, áo với nhiều nét mềm mại. Trên ngực, bụng, vai và mũ được chạm nổi các bông cúc mãn khai lớn hết sức cầu kỳ. Vẻ mặt các pho tượng từ bi tạo nên cảm giác ẩn chứa sức mạnh siêu hình.
Chùa Nhổn ngoài hệ thống tượng pháp còn lưu giữ được hiện vật quý như ngựa gỗ, chuông đồng,...
Chùa đã được Bộ Văn hóa và thông tin xếp hạng di tích kiến trúc, nghệ thuật ngày 22/4/1992.
Chùa thường gọi là chùa Núi tọa lạc trên núi Tà Kóu, thuộc xã Tân Lập, huyện Hàm Thuận Nam, tỉnh Bình Thuận. Chùa do Tổ Sư Hữu Đức khai sơn vào khoảng giữa thế kỷ XIX. Trong đợt trùng tu vào năm 1963, chùa tôn trí pho tượng đức Phật nhập niết-bàn dài 49 thước phía sau ngôi chánh điện. Chùa được Ban Trị sự Phật giáo tỉnh Bình Thuận tổ chức trọng thể lễ đặt đá khởi công đại trùng tu vào ngày 7-5-1993. Thượng tọa Thích Chơn Thành, hiện là viện chủ chùa Liên Hoa, bang California Hoa Kỳ, được cử làm Trưởng ban trùng tu. Chùa là một danh lam thắng cảnh nổi tiếng ở miền Trung. Chùa đã được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia.
Chùa núi Tà Cú từ lâu là một thắng tích độc đáo với cụm kiến trúc cổ trên lưng chừng núi giữa cảnh sắc thiên nhiên trầm tịch. Chùa có quá trình hình thành khá lâu đời và rất đặc trưng về tư tưởng thoát tục của Phật giáo. Khoảng năm 1872, nhà sư Trần Hữu Đức tự Thông An từ quê nhà Phú Yên đến Phan Thiết rồi ẩn thân ở làng Kim Thạnh (Bàu Trâm) dựng ngôi thảo am vừa tụ tập vừa bốc thuốc cứu độ chúng sinh. ở đó được 30 năm, nhà sư Hữu Đức tìm lên ngọn núi cao xây chùa làm nơi thiền định. Năm Tự Đức thứ 33 (1880), Đức bà Từ Cung lâm trọng bệnh nhưng các quan ngự y bất lực nên nhà vua ra châu tri khắp nước tìm phương thuốc chữa bệnh cho mẫu hậu. Nhờ y pháp tuyệt diệu của tổ sư Hữu Đức mà Hoàng thái hậu thoát chết. Vua Tự Đức tỏ lòng khâm phục bèn phong tặng 4 chữ "Linh Sơn Trường Thọ" cho ngôi chùa.
Nằm cạnh quốc lộ 1A, cách Phan Thiết 28 km và Saigon 170 km, khách hành hương đặt chân lên từng bậc đá xuyên qua những vòm cây xanh lá với đoạn đường 2000 m thì đến khu chùa Long Dao. Dọc đường với các độ dốc uốn lượn quanh co theo triền núi có những điểm nghỉ mang tên Đá Bàn hạ, Đá Bàn thượng, dốc Bằng Lăng và cuối cùng là dốc Yên Ngựa. Chùa ở độ cao 470m, nhìn ra hướng Biển Đông. Khu vực chùa có địa hình rộng và nguồn nước tinh khiết chắt ra từ các khe đá nên bao giờ cũng mát lạnh, ngọt ngào. Khách sẽ có cảm giác đang về với vùng trời Đà lạt vì nhiệt độ trung bình dao động từ 16-20độ C. Vào giấc chiều hay ban sớm, những thoáng sương bay lãng đãng nơi lũng núi gợi lên bao cảm xúc thi vị, bồng bềnh. Phân cách giữa ngôi chùa Linh Sơn Trường Thọ (chùa Tổ) và chùa Long Đoàn (chùa dưới) là một đoạn dốc với rừng cây bằng lăng cổ thụ và cụm tượng Tam Thế Phật. Nhưng độc đáo hơn là ở lưng vách núi phía trên có tượng Phật Thích Ca nhập Niết bàn dài 49m, cao 7m là một công trình mỹ thuật đồ sộ giữa thế núi cao và heo hút. Phía dưới chân tượng Phật nằm khoảng 100 m có một hang núi sâu thẳm vẫn còn là điều bí ẩn với bao huyền thoại về người khai sáng đã tịnh độ ở đây.
Vào những ngày xuân, ngày giỗ tổ khai sơn Hữu Đức (viên tịch cách đây 111 năm) khách thập phương về đây như ngày hội.
Chùa Phật Tích nằm trên sườn nam núi Phật Tích (còn gọi núi Lạn Kha, non Tiên) thuộc xã Phật Tích, huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh. Ngay từ những thế kỷ đầu công nguyên, xã Phật Tích đã nằm trong địa bàn diễn ra cuộc gặp gỡ giữa Phật giáo Ấn Độ và tín ngưỡng dân gian Việt cổ. Trên cơ sở đó hình thành trung tâm Phật giáo đầu tiên của đất nước (trung tâm Dâu - Luy Lâu). Và nhà sư Ấn Độ Khâu-đà-la đã về đây dựng chùa và truyền đạo. Nhưng phải đến đời Lý (1010-1225) thì chùa Phật Tích mới được xây dựng với qui mô lớn. Chùa Phật Tích được triều Lý ưu ái đặc biệt bởi nó nằm trong vùng văn hoá lâu đời của xứ Kinh Bắc, quê hương của vua Lý.
Theo tài liệu cổ thì chùa Phật Tích được khởi dựng vào năm Thái Bình thứ tư (1057) với nhiều tòa ngang dãy dọc. Năm 1066, vua Lý Thánh Tông lại cho xây dựng một cây tháp cao. Sau khi tháp đổ mới lộ ra ở trong đó bức tượng Phật A-di-đà bằng đá xanh nguyên khối được dát ngoài bằng vàng. Để ghi nhận sự xuất hiện kỳ diệu của bức tượng này, làng đổi tên là Phật Tích và dời cả lên trên sườn núi.
Vì Phật Tích là một trung tâm Phật giáo nổi tiếng và là nơi cảnh quan tươi đẹp lại gắn với hàng lọat những câu chuyện huyền thoại, nên các vua Lý và sau này là các vua Trần thường xuyên lui tới thăm viếng. Năm 1071, Lý Thánh Tông đi du ngoạn khắp vùng Phật Tích và viết chữ "Phật" dài tới 5 mét, sai khắc vào đá đặt trên sườn núi. Trong buổi đầu xây dựng chùa Phật Tích, bà Ỷ Lan có vai trò đặc biệt quan trọng. Để ghi nhận công lao của bà, ở thôn Vĩnh Phú lập đền thờ bà gọi là đền bà Tấm.
Sang thời Trần, Phật Tích vẫn là ngôi chùa lớn, một đại danh thắng. Thời bấy giờ vua Trần Nhân Tông đã cho xây tại chùa một thư viện lớn và cung Bảo Hoa. Sau khi khánh thành, vua Trần Nhân Tông đã sáng tác tập thơ "Bảo Hoa dư bút" dày tới 8 quyển. Vua Trần Nghệ Tông đã lấy Phật Tích làm nơi tổ chức cuộc thi Thái học sinh (thi Tiến sỹ). Đời vua Lê Hiển Tông (1740 - 1786), một đại yến hội đã được mở ở đây.
Trải qua thời gian, chùa Phật Tích bị tàn phá nặng nề. Vào thời Lê, năm 1686, chùa được xây dựng lại với quy mô rất lớn và đổi tên là Vạn Phúc tự. Bia đá còn ghi lại cảnh chùa thật huy hoàng: "Trên đỉnh núi mở ra một tòa nhà đá, bên trong sáng như ngọc lưu ly. Điện ấy đã rộng lại to, sáng sủa lại kín. Trên bậc thềm đằng trước có bày mười con thú lớn bằng đá, phía sau có Ao Rồng, gác cao vẽ chim phượng và sao Ngưu, sao Đẩu sáng lấp lánh, đầu rồng và tay rồng với tới trời sao". Chùa được kiến trúc theo kiểu "nội công ngoại quốc", sân chùa là cả một vườn hoa mẫu đơn rực rỡ. Bên phải chùa là Miếu thờ Đức chúa tức bà Trần Thị Ngọc Am là đệ nhất cung tần của chúa Trịnh Tráng tu ở chùa này. Bà chẳng những có công lớn trùng tu chùa mà còn bỏ tiền cùng dân 13 thôn dựng đình. Bên trái chùa chính là nhà tổ đệ nhất thờ Chuyết chuyết Lý Thiên Tộ. Ông mất tại đây năm 1644 thọ 55 tuổi, hiện nay chùa còn giữ được pho tượng của Chuyết công đã kết hỏa lúc đang ngồi thiền. Phía sau chùa là khu vườn tháp gồm 39 ngọn xây bằng gạch và bằng đá (nay còn 34 ngọn).
Nhưng rồi vẻ huy hoàng và sự thịnh vượng của chùa Phật Tích cũng chỉ tồn tại sau đó được gần 300 năm. Kháng chiến chống thực dân Pháp bùng nổ và chùa bị tàn phá, hư hỏng nhiều.
Khi hòa bình lập lại (1954) đến nay, chùa Phật Tích được khôi phục dần. Năm 1959, Bộ Văn hóa cho tái tạo lại 3 gian chùa nhỏ làm nơi đặt pho tượng A di đà bằng đá quý giá. Tháng 4 năm 1962, Nhà nước công nhận chùa Phật Tích là di tích lịch sử - văn hoá. Sau đó nhân dân trồng phía sau chùa một khu rừng với trên một vạn cây thông và cây bạch đàn, và trồng ở trước cửa chùa vườn cây ăn quả. Cho tới nay, chùa Phật Tích có 7 gian tiền đường để dùng vào việc đón tiếp khách, 5 gian bảo thờ Phật, đức A di đà cùng các vị tam thế, 8 gian nhà Tổ, và 7 gian nhà thờ Mẫu.
Hàng năm vào ngày 4 tết Nguyên Đán, nhân dân Phật Tích thường mở hội truyền thống để tưởng nhớ công lao các vị tiền bối đã khai sinh và tu tạo chùa. Trong những ngày xuân tưng bừng ấy, khách thập phương về đây lễ Phật, hái hoa mẫu đơn, thưởng ngoạn cảnh đẹp vùng Kinh Bắc hoặc tham dự các trò chơi ngày hội như đấu vật, chơi cờ, đánh đu, hát quan họ...
Chùa Phật Tích, một công trình văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc ,, cho đến nay vẫn còn giữ được nhiều di vật cổ quý giá. Bức tượng Phật A di đà bằng đá xanh ngồi trên tòa sen cao 1,87 m, một tác phẩm điêu khắc đặc sắc của nền mỹ thuật nước nhà nói chung và nghệ thuật tạc tượng nói riêng. Tượng người chim đánh trống, một nhân vật thần thoại, thể hiện ước mơ thoát tục và khát vọng vươn tới của con người. Đặc biệt, phía trước chùa Phật Tích có một hàng thú 10 con: tê giác, trâu, voi, sư tử, ngựa... to lớn. Tất cả các di vật cổ bằng đá nói trên đều là những tác phẩm nghệ thuật tài hoa của các nghệ nhân dựng chùa buổi đầu tiên với những nét rất đặc trưng cho thời Lý.
Nằm trên sườn núi, xung quanh là rừng thông và vườn cây trái, chùa Phật Tích mang những nét huyền bí và thật thơ mộng. Chùa lại là một trung tâm Phật giáo thịnh vượng, là công trình văn hóa quý quá và đặc biệt là nằm trong vùng văn hiến Kinh Bắc lâu đời nên chùa Phật Tích đã thu hút được bà con trong vùng và du khách thập phương.
Chùa Phật Tích có tên là Vạn Phúc Tự - nguyên tên ban đầu là Thiên Phúc Tự - nằm trên sườn núi Lạn Kha, xã Phật Tích, huyện Tiên Du; nay là xã Phượng Hoàng, huyện Tiên Sơn, tỉnh Hà Bắc.
Từ Hà Nội muốn đến thăm chùa, du khách có thể đi bằng xe hoặc các phương tiện sẵn có theo hai đường: một đường theo tả ngạn sống Đuống, đi dọc bờ đê chừng 15km, sau đó có lối rẽ trái 1km nữa thì đến chùa. Một đường chạy qua núi Lim rẽ về bên phải đi khoảng 15km thì đến làng Phật Tích rồi vào chùa. Chùa ở sát làng, nhìn ra sông Đuống, chỉ cách bờ đê 1km.
Theo văn bia Vạn Phúc Đại Thiền Tự Bi năm Chính Hòa thứ bảy (1686), "Vua thứ ba triều Lý (tức Lý Thánh Tông) vào năm Long Thụy Thái Bình thứ tư (1057) cất lên cây tháp quí ngàn trượng, lại dựng pho tượng mình vàng cao sáu thước, cấp cho hơn trăm thửa ruộng, xây chùa hơn trăm tòa". Tấm bia này còn ca ngợi vẻ đẹp của cảnh chùa: "Đoái trông danh thắng đất Tiên Du, danh sơn Phật Tích, ứng thế ở Càn phương (hướng Nam) có núi Phượng Lĩnh bao bọc,� Phía tả Thanh Long nước chảy vòng quanh. Phía hữu Bạch Hổ núi ôm, trên đỉnh nhà khai bàn đá..."
Năm 1071, vua Lý Thánh Tông đã đến thăm chùa, chính tay nhà vua viết chữ "Phật" dài một trượng sáu thước và khắc vào bia đá để dựng trước chùa. Sang đời Trần, chùa đổi tên là Vạn Phúc. Vua Trần Nghệ Tông cho dựng điện Bảo Hòa và thư viện Lạn Kha ở gần chùa. Theo Đại Nam Nhất Thống Chí, năm 1384 Vua đã mở kỳ thi Thái học sinh ở chùa này.
Năm Chính Hòa thứ bảy đời vua Lê Hy Tông (1686), chùa được xây dựng lại với qui mô đồ sộ và có giá trị nghệ thuật cao. Người có công trong việc xây dựng này là Bà Chúa Trần Ngọc Am - đệ nhất cung tần của Chúa Thanh Đô Vương Trịnh Tráng, khi Bà đã rời phủ Chúa về tu ở chùa này. Văn bia Vạn Phúc Đại Thiền Tự Bi có ghi : "Trên đỉnh núi mở ra một tòa nhà đá, sáng như ngọc lưu ly � Trên thềm đằng trước có bày mười con thú, phía sau có ao rộng. Gác cao vẽ chim phượng và sao Ngưu Đẩu sáng lấp lánh. Lầu rộng, tay rồng với tới trời sao, cung Quảng vẽ hoa nhụy hồng...".
Chùa xây theo kiểu "Nội công ngoại quốc", có đến hơn trăm gian, trước chùa có ngọn "tháp dựa mây xanh vút vút tầng" như Nguyễn Xướng đã miêu tả trong bài thơ Tiên Du Vạn Phúc Tự. Đằng sau chùa có long từ, thạch thất có nơi giảng kinh. Bên cạnh chùa là miếu Tiên chúa thờ bà Trần Ngọc Am, có câu đối "Đệ nhất cung thần quy Phật địa. Thập tam đình vũ thứ tiên hương".
Trong chiến tranh chống Pháp, quân đội viễn chinh đã tàn phá chùa Vạn Phúc. Ngày nay ngôi chùa cũ còn lại di tích là ba bậc nền bạt vào sườn núi, hình chữ nhật, mỗi nền dài khoảng 60m, rộng khoảng 33m. Nơi đây những năm 1949-1941, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy những viên gạch lớn ghi rõ niên hiệu Long Thụy Thái Bình năm thứ tư (1057) và Chương Thánh Gia Khánh năm thứ bảy (1065). Trong các tác phẩm điêu khắc cổ, còn lưu lại 5 cặp tượng sư tử, tê giác, voi, trâu, ngựa nằm trên bệ hoa sen tạc bằng những phiến đá lớn, cao khoảng 2m. Ngoài ra còn có đá ốp tường, đấu kê, chân tảng chạm khắc các hình rồng, nhạc công, vũ nữ �
Tên chùa Phật Tích gắn liền với tượng Phật - một tác phẩm điêu khắc nổi tiếng hiện được thờ phụng trong ngôi chùa nhỏ mới xây sau này. Tương truyền rằng xưa kia có lần ngọn tháp của chùa bỗng đổ sụp, để lộ ra pho tượng này. Từ đó xóm Hỏa Kê (gà lửa) cạnh chùa đổi tên thành thôn Phật Tích. Tượng Phật này bằng đá cao 1,85m, cả bệ là 3m. Tượng tạng đức Phật đang ngồi thiền định trên tòa sen, bệ tượng tạc hình rồng và hoa lá. Tượng có nét mặt thanh tú, dáng thanh thoát từ bi, đường nét chạm rất tỉ mỉ và công phu.
Các địa danh Lạn Kha, Tiên Du còn gợi lên những huyền thoại người gặp tiên được lưu truyền mấy ngàn năm nay. Lạn Kha có nghĩa là cán búa nát, ghi lại tích Vương Chất lên núi đốn củi gặp hai vị tiên đánh cờ, mải mê xem không hay rằng cán búa bị mục nát vì thời gian trên trần thế đã trôi qua đến bảy đời rồi. Trên núi Lạn Kha này còn có tảng đá vuông, mặt phẳng lì gọi là bàn cờ tiên.
Còn Tiên Du nhắc nhở sự tích quan tri huyện Từ Thức đi xem hội hoa mẫu đơn, gặp Giáng Tiên bị bắt trói vì tội hái trộm hoa. Từ Thức bèn cởi áo xin tha cho tiên nữ. Sau Từ Thức từ quan đi du ngoạn các danh lam thắng cảnh, đến động núi ở cửa biển Thần Phù gặp lại Giáng Tiên. Do tích này, trước đây chùa Phật Tích mở hội Hoa Mẫu Đơn hàng năm vào ngày mồng bốn tháng giêng để nhân dân xem hoa và các văn nhân thi sĩ bình thơ.
Trong Ức Trai Thi Tập, Nguyễn Trãi có bài thơ vịnh cảnh chùa Phật Tích :
Đoản trạo hệ tà dương
Thông thông yết thượng phương
Vần quy thiền sáp lãnh
Hoa lạc giản lưu hương
Nhật mộ viên thanh cấp
Sơn không trúc ảnh trường
Có trung chân hữu ý
Dục ngữ hốt hoàn vương.
Nghĩa là:
Bóng xế thuyền con buộc
Vội lên lễ Phật đài
Mây về giường sãi lạnh
Hoa rụng suối hương trôi
Chiều tối vượn kêu rộn
Núi quang, trúc bóng dài
Ở trong dường có ý
Muốn nói bỗng quên rồi.
Chùa Phổ Minh còn có tên là chùa Tháp. Chùa ở thôn Tức Mặc, ngoại thành thành phố Nam Định - vùng quê này là quê hương của các vua Trần. Sau khi vương triều Trần được thành lập, liên tục trong mấy chục năm, nhiều cung diện, dinh thự, đền miếu, chùa chiền đã được xây dựng trên đất này. Theo lời văn khắc trên bia đá và chuông đồng thì chùa vốn có từ thời Lý. Tuy đã nhiều lần tu bổ nhưng chùa vẫn còn giữ được nhiều dấu tích nghệ thuật đời Trần.
Cụm kiến trúc chính của chùa bao gồm 9 gian tiền đường, 3 gian thiêu hương, toà thượng điện cũng 3 gian nhưng rộng hơn, xếp theo hình chữ "công". Bộ cửa gian giữa nhà tiền đường gồm 4 canh bằng gỗ lim, to dày, chạm rồng, sóng nước, hoa lá và văn hoa hình học. Hai cánh ở giữa chạm đôi rồng lớn chầu mặt trời trong khuôn hình lá đề, được coi là một tác phẩm điêu khắc khá hoàn mỹ. Cũng như đôi sấu đá trên thành bậc tam quan và đôi rồng trên thành bậc gian giữa tiền đường, bộ cánh cửa này còn giữ được những dấu ấn của nghệ thuật chạm khắc đời Trần
Trong chùa có bày tượng Trần Nhân Tông nhập Niết Ban (tượng nằm); tượng Trúc Lâm tam tổ dưới bóng trúc; một số tượng Phật đẹp lộng lẫy. Chuông lớn của chùa có khắc bản văn "Phổ Minh đỉnh tự" đúc năm 1796 - chùa vốn có một vạc lớn, sử sách coi là một trong bốn vật báu ở nước ta (An Nam tử khí, nay không còn).
Phía trước tiền đường là một công trình kiến trúc quý thời Trần, còn được bảo tồn khá nguyên vẹn, đó là tháp Phổ Minh, dựng năm 1305, tháp cao khoảng 17m, gồm 14 tầng. Một số công trình kiến trúc bài trí khác đã làm tô thêm vẻ đẹp của chùa Phổ Minh, như 3 gian tam quan khung gỗ, tường gạch, mái ngói rêu phong, cổ kính với bức hoành phong đề 4 chữ lớn. "Đại hùng bảo điện" và thành bậc thèm ở chính giữa có chạm đôi sấu đá rất sống động, hai hồ tròn thả sen nằm đăng đối hai bên lối đi dẫn vào chùa; hai nhà bia xinh xắn nép dưới bóng cổ thụ; trụ đá tám cạnh có khắc lời tụng niệm; bát hương tạc hình hoa sen, mỗi cánh sen có tạc một tượng Phật như ngồi trên toà sen.
Chùa Phú Xá thuộc thôn Phú Xá Đoài, xã Phú Minh, huyện Sóc Sơn, ngoại thành Hà Nội, cách trung tâm thành phố khoảng 35 km về phía bắc. Đường đi đến di tích: qua cầu Chương Dương, cầu Chui, cầu Đuống, đến thị trấn Đông Anh, Phù Lõ, đến thị trấn Đa Phúc thì rẽ vào khoảng 3 km.
Chù có tam quan, tòa tam bảo. Kiến trúc chùa theo hình chữ "công". Chùa còn giữ được những mãng chạm khắc trên gỗ các hoa dây thực vật, tứ linh, tứ quý. Hệ thống tượng Phật của chùa còn đầy đủ. Các pho tượng như Kim Cương, Đức Ông, Thánh Tăng, Khuyến Thiện, Trừng Ác, Cửu Long, Phạm Thiên, Đế Thích,.. đều có phong cách mỹ thuật thế kỹ 19.
Chùa (và đình) đã được Bộ Văn hóa và thông tin xếp hạng di tích kiến trúc, nghệ thuật ngày 16/11/1991.
Từ Thành phố Cần Thơ, xuôi dòng sông Hậu về phía hạ lưu cách thị trấn Trà Ôn không đầy một cây số, bạn sẽ thấy ở Tản Nhạn có một ngôi chùa cổ đứng giữa những tán tre già. Đây là một di tích có tầm quan trọng đặc biệt đối với lịch sử Phật giáo Việt Nam thế kỷ. Giữa thế kỷ XIX nơi đây chỉ là một am nhỏ do các tu sĩ từ miền Trung vào đây lập nên. Nhờ công quả của các vị ấy cùng với dân làng Đông Hậu qua nhiều lần xây cất, trùng tu chùa Phước Hậu trở thành một thiền điện uy nghiêm. Từ đời Hoà thượng Hoàng Chỉnh khai sơn năm 1910 ngôi chùa là một trong các Tổ đình của Thiền Tông Nam Tế ở Việt Nam. Gọi là Tổ đình bởi trong Tháp Đa Bảo của chùa Phước Hậu có thờ di cốt của các vị cao tăng từng lãnh đạo phong trào Phật giáo ở Nam Kỳ, một phong trào tiến bộ nhằm gắn đạo Phật với truyền thống dân tộc và đời sống xã hội, đó là Thiền sư Khánh Hoà người khởi xướng phong trào đấu tranh Phật giáo vào năm 1930, Thiền sư Huệ Quang vị pháp chủ đầu tiên của Giáo hội, Thiền sư Khánh Anh pháp chủ đời thứ hai, vị thứ tư là Hoà thượng Thích Quảng Đức, nhà sư đã tự thiêu tại Sài Gòn ngày 11/6/1963 để phản kháng chế độ Ngô Đình Nhiệm được giới phật tử tôn vinh là Bồ Tát.
Chùa Phước Hậu xứng danh là một Tổ đình, bởi đây là nơi trụ trì hành đạo của nhiều vị hoà thượng có học vấn uyên bác, có tinh thần yêu nước và xu hướng tư tưởng tiến bộ. Nhiệm chủ đời thứ hai là Hoà thượng Khánh Anh trụ trì từ năm 1939 đến năm 1961, ông là một học giả lỗi lạc của Phật giáo Việt Nam thế kỷ XX. Ông có công rất lớn trong việc nghiên cứu và giảng dạy Phật học ở Nam Bộ, đào tạo nhiều thế hệ tăng ni trong đó có các vị đã trở thành rường cột của Giáo hội như Thiện Hoà, Chí Thiện, Thanh Từ, Diệu Linh, Diệu Tỉnh...ông còn biên soạn nhiều kinh điển, phiên dịch nhiều tác phẩm phật học có giá trị. Thiền sư Khánh Anh không những tinh thông kinh kệ mà còn giỏi văn thơ, trong đời thường cũng như trong chữ nghĩa ông đã để lại trong lòng các môn đệ hình ảnh một người có tâm hồn lạc quan, rộng lượng và giàu lòng yêu nước, ông là một trong những người đã tích cực vận động cho phong trào thống nhất Phật giáo Việt Nam. Thiền sư Khánh Anh được đề cử vào chức vụ cao nhất của giáo hội vào năm 1959, sau khi Thiền Sư Khánh Anh tạ thế năm 1961, người kế nghiệp là Thượng toạ Thiện Hoa tiếp tục làm rạng rỡ thêm truyền thống của chùa Phước Hậu, là một cao tăng xuất gia từ năm lên bảy tuổi, ông đã giành trọn cuộc đời để phát huy những thành quả của các bậc tôn sư, ông dày công biên tập và xuất bản hàng trăm tác phẩm để quảng bá tư tưởng Phật giáo yêu nước và tiến bộ cho công chúng trong hoàn cảnh Miền Nam đang bị xâm lược bởi chủ nghĩa thực dân mới. Ông cũng là người đã góp phần to lớn làm cho học viện ấn Quang trở thành một trung tâm đào tạo cán bộ, một cơ sở hành pháp có uy thế có sức mạnh đoàn kết tăng ni phật tử vào cuộc đấu tranh vì hoà bình, vì độc lập tự do. Chùa Phước Hậu dưới sự cai quản của ông càng tỏ rõ hơn ngôi vị một tổ đình, nơi mà chân tu phước đạo đã trở thành truyền thống đến ngày nay.
13-05-2009
Chế độ Linear
