Cứ mùng 10/03 hàng năm, nhân dân tứ phương lại nô nức về dự lễ giỗ tổ các vua Hùng, phần để hưởng không khí thiêng liêng của ngày quốc lễ, phần để sống lại trong những phong tục, tích cổ có từ thời vua Hùng, đó là các tích về cỗ thịt gà tiến cúng vua, tục cúng xôi nhiều màu và lễ rước chúa Ông, chúa Bà.
Đền Lạn và cỗ thịt gà
Các vua Hùng hay đi săn ở vùng chân núi quanh đồi. Sau mỗi lần đi săn về, vua thường ngồi nghỉ ở đồi Lạn (nay thuộc thôn Thọ Khảo, xã Phù Ninh). Tùy tòng đem chim ra mổ, lấy lòng quấn với củ kiệu rồi nướng cho mọi người ăn, còn chim thì để cả con mang về. Đời sau, người dân Thọ Khảo lập đền thờ các Vua Hùng trên đồi Lạn, hàng năm tổ chức cúng tế. Lễ vật là gà để cả con (tượng trưng cho chim săn được) và bộ lòng gà cũng quấn với củ kiệu nướng chín. Làm lễ xong, chia đều cho dân đinh. Phong tục này có thể thực sự là diễn lại việc săn bắn của các vua Hùng thời xưa, mà cũng có thể là hồi quang của lối săn bắn tập thể thời công xã nguyên thủy, khi đó muông thú săn được chia đều cho các thành viên của bộ lạc.
Làng Cổ Tích với cỗ xôi nhiều màu
Hàng năm, cứ đến ngày giỗ tổ (10/03 âm lịch), nhân dân Cổ Tích đem cúng lễ vật bằng bánh dầy và xôi. Bánh dầy thì theo tích của chuyện Lang Liêu mà nhiều người đã biết. Còn xôi, ngoài xôi trắng ra còn có xôi được nhuộm màu đỏ và màu tím. Không phải để cho đẹp mắt mà chủ yếu là để nhắc lại những giống lúa khác nhau đã được trồng từ thời Hùng Vương.
Làng Trẹo và tục rước chúa Ông, chúa Bà
Làng Trẹo (còn gọi là Triệu Phú) lại có tục rước rất vui, bắt nguồn từ sự tích Tản Viên đón Ngọc Hoa công chúa. Nguyên sau khi thắng Thủy Tinh trong việc dẫn nạp đồ lễ cưới, Sơn Tinh (tức Tản Viên) được đón Ngọc Hoa về núi Tản. Nhưng Ngọc Hoa nhớ cha mẹ nên mới đến làng Trẹo, nàng ngồi xuống một phiến đá, không chịu đi tiếp. Sơn Tinh phải vào trong làng nhờ dân giúp đỡ. Thế là mọi người kéo ra đón chào Ngọc Hoa. Họ bày các trò vui để nàng nguôi nỗi nhớ nhà. Cuối cùng, Ngọc Hoa bằng lòng lên kiệu và đám rước lại lên đường... Cho đến trước năm 1945, đám rước của chúa Ông, chúa Bà diễn ra như sau: đi đầu là những người giơ cao các bó lúa, rồi tới những người cầm cày bừa, dao cuốc, vừa đi họ vừa lúc lắc các công cụ đó, vừa nói rất vui vẻ, cuối đám rước là những người đi săn, đánh cá, trên vai lỉnh kỉnh đồ nghề (cung, tên, lưới đòng...). Nhiều nhà nghiên cứu đã đoán định rằng, bên cạnh dấu vết của một đám cưới giữa hai gia đình tù trưởng thuộc 2 bộ lạc khác nhau, tục rước này có thể là ngày hội "trình nghề" của ngư dân nông nghiệp thời cổ xưa, khi chưa có sự tách biệt giữa các nghề trồng trọt, săn bắn và chài lưới.
19-05-2004
Chế độ Linear
